Instytut Educatio Domestica
Możliwość wsparcia działań Instytutu Educatio Domestica: 73 8682 0004 0031 0066 2000 0010
Edukacja domowa ... po latach
Marek Budajczak
"Jest to kolejne i rozszerzone wznowienie publikacji profesora Marka Budajczaka, zajmującego się nie tylko praktyką edukacji domowej, ale również prowadzącego rzetelne badania naukowe na temat tej formy kształcenia. Ich wynikiem jest właśnie wspomniana książka, powstała na podstawie obszernej anglojęzycznej literatury przedmiotu, analizy prawa oświatowego kilku państw, jak i licznych kontaktów z rodzinami ED mieszkającymi w Polsce, jak również za granicą. Książka ta wprowadziła także i właścicielkę Wydawnictwa Iosephicum w cudowny świat edukacji domowej, powinna więc rozwiać wiele wątpliwości dotyczących tej sprawy. Myślę, że i dzisiaj będzie dobrze służyła wielu rodzinom."
24.09.2018 r.
Zasady z Rio
DEKLARACJA „ZASADY Z RIO”, MARZEC 2016
Preambuła
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uznająca prawo do edukacji głosi, że powinna ona być zorientowana "na pełny rozwój osobowości ludzkiej i na wzmacnianie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności" (art. 26, 2). Poprzez osobę, edukacja oddziałuje na rodziny, sąsiedztwa, wioski, miasta, państwa, kultury, narody i na cały świat.
Aby dopełnić obowiązku zagwarantowania wolności i praw człowieka, państwo musi szanować i chronić podstawową wolność edukacji. Oznacza to nie tylko uznanie edukacji za prawo samo w sobie, ale także rozumienie edukacji jako czegoś więcej niż kształcenie szkolne, więcej niż fakty i więcej niż wiedza, postrzeganie jej także jako środka, przy pomocy którego osoba ludzka ma możność wyrażania siebie, angażowania się w komunikację ze światem i dążenia do godnego życia, wspólnego dobra i ludzkiego szczęścia.
Państwo może zapewnić warunki dla edukacji, ale tylko osoba może rozwinąć swoje zdolności dzięki edukacji. Państwo musi szanować osobę, rodzinę, kontekst kulturowy oraz prawo jednostki i narodów do samostanowienia. Jak pokazuje dramatyczna historia XX wieku, brak takiego szacunku łatwo prowadzi do nadużywania władzy państwowej, przekształcając obowiązkową edukację w przymusową, totalitarną, ideologiczną indoktrynację, która bardziej niszczy, niż rozwija ludzką osobowość. Aby uniknąć powtórzenia tego pożałowania godnego "lekceważenia i pogardy dla praw człowieka, które poskutkowało barbarzyńskimi czynami, oburzającymi sumienie ludzkości", Powszechna Deklaracja Praw Człowieka świadomie i uroczyście ogłosiła, że "rodzice mają pierwszeństwo wyboru tego rodzaju edukacji, jaka będzie udostępniana ich dzieciom". Poszanowanie dla tego podstawowego prawa rodziny w edukacji jest zatem niezbędnym warunkiem wstępnym dla prawdziwie wolnego i demokratycznego społeczeństwa.
To uniwersalne zobowiązanie dotyczące praw człowieka powinno być rozumiane i wdrażane w powiązaniu z innymi podstawowymi gwarancjami Powszechnej Deklaracji, takimi jak artykuł 16.3, stwierdzający, że "rodzina jest naturalną oraz podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa” oraz artykuł 18., stwierdzający, że "każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; i że „prawo to obejmuje … wolność, indywidualnie lub we wspólnocie z innymi, publicznie lub prywatnie, do uzewnętrzniania swojej religii … w nauczaniu". Zobowiązania te należy postrzegać jako oczywistą podstawę dla interpretacji i stosowania wszystkich międzynarodowych instrumentów dotyczących praw człowieka i przepisów krajowych.
Poniższe zasady międzynarodowego prawa w zakresie praw człowieka, dotyczące roli rodziny w edukacji, mają zasadnicze znaczenie dla gwarantowania wolności i praw człowieka, które może wypełniać jedynie społeczeństwo obywatelskie. Mamy nadzieję, że wszystkie kultury, ludy, narody i państwa będą respektować te zasady, które zostały wcześniej opracowane i które są tutaj przywoływane. Wprowadzenie tych zasad w życie może pomóc światu spełnić obietnicę wolności i ludzkiego rozkwitu.
W konsekwencji, Zasady z Rio odzwierciedlają obecny stan prawa międzynarodowego w zakresie praw człowieka, w jego odniesieniu do kwestii edukacji domowej. Potwierdzają one również obowiązujące międzynarodowe standardy prawne, którym muszą się podporządkowywać wszystkie państwa.
Zasady z Rio
Zasada 1: Godność człowieka
Wszystkie istoty ludzkie są obdarzone przyrodzoną godnością i niezbywalnymi prawami, które uprawniają je do wolności i do równego traktowania z mocy prawa.
Państwa:
a) promują rozwiązania edukacyjne, które sprzyjają ludzkiej godności, zwłaszcza zaś te, które uznają unikalność każdego człowieka i wynikającą z tego konieczność indywidualnego podejścia w edukacji;
b) szanują i chronią wolność edukacji jako konieczną konsekwencję ludzkiej godności, która pozwala każdej osobie realizować takie podejście edukacyjne, które jest najkorzystniejsze dla rozwoju jej unikalnej osobowości.
Zasada 2: Najlepszy interes dziecka
Główną racją dla działań dotyczących dzieci jest ich najlepszy interes. Przyjmuje się, że rodzice dziecka działają zgodnie z jego najlepszym interesem, dopóki coś przeciwnego nie zostanie rzetelnie dowiedzione przed właściwym sądem.
Państwa:
a) uniemożliwiają instytucjom społecznym, w tym agendom socjalnym i opiekuńczym, szkołom i domom dziecka, brak szacunku dla godności dzieci, zapewniając, by ich najważniejszym celem było dobro dzieci i przygotowanie do życia w społeczeństwie, zgodnie z ich unikalnymi osobowościami;
b) powstrzymują się od narzucania ustandaryzowanego modelu edukacji wszystkim dzieciom, bez uwzględniania faktycznej sytuacji każdego dziecka z osobna;
c) chronią te metody edukacyjne, które respektują i działają na zasadzie zindywidualizowanej edukacji;
d) uznają, że rodzice danego dziecka dysponują zasadniczo najlepszą podstawą ustalenia najlepszego interesu swoich dzieci w porównaniu z państwem lub jakąkolwiek inną instytucją społeczną;
e) zakładają, iż decyzje rodziców służą najlepszemu interesowi dzieci, dopóki coś przeciwnego nie zostanie rzetelnie dowiedzione przed właściwym sądem i zapewnią, by wszystkie instytucje państwowe i społeczne w swej praktyce postępowały zgodnie z tym założeniem.
Zasada 3: Ochrona rodziny
Rodzina jest podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony państwa (PDPC 16.3, Europejska Karta Społeczna, część 1.16, Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów 18). Ma ona wyjątkowe znaczenie i szczególny autorytet w odniesieniu do edukacji dzieci.
Państwa:
a) szanują i sprzyjają wypełnianiu przez rodzinę ról związanych z wychowywaniem i kształceniem dzieci;
b) przestrzegają zasady pomocniczości, przejmując typowe zadania rodziny jedynie w sytuacjach, w których rzetelnie dowiedziono, że dana rodzina ich nie zrealizuje;
c) powstrzymują się od ingerowania w prywatność rodziny, za wyjątkiem przypadków, w których dowiedziono istotnego pogwałcenia praw dziecka i wyłącznie po należycie przeprowadzonym postępowaniu sądowym;
d) uznają szczególną i fundamentalną rolę rodziny w edukacji dziecka, a w szczególności prawo rodziców do wyboru rodzaju edukacji, który będzie udostępniany ich dzieciom.
Zasada 4: Bezstronność państwa
Państwo musi być bezstronne i nie wolno mu wymuszać żadnego konkretnego poglądu na kwestię dobrego życia, uznając, że rodziny dysponują swobodą określania dla swoich członków filozoficznych, moralnych i religijnych koncepcji dobrego życia.
Państwa:
a) szanują i chronią szczególną i prymarną rolę rodziców w przekazywaniu wartości moralnych i religijnych swoim dzieciom;
b) powstrzymują się od wszelkiego rodzaju dyskryminacji ze względu na religię, światopogląd lub filozofię;
c) uznają prawo do sprzeciwu sumienia, gdy przepis ogólny jest sprzeczny z podstawowymi wartościami danej rodziny.
Zasada 5: Szacunek dla odmienności
Wszystkie osoby i grupy mają prawo do własnej tożsamości etnicznej, kulturalnej i religijnej. Państwo winno szanować tak uzasadnioną odmienność.
Państwa:
a) szanują uzasadnioną odmienność tożsamości etnicznych, kulturowych i religijnych;
b) uznają fakt, że ludzie, mając z natury różne etniczne, kulturowe i religijne tożsamości i przyjmując różne wartości oraz żyjąc zgodnie z nimi, mają prawo do życia w pokoju;
c) chronią równość w godności i prawach osób i grup, a w szczególności rodzin;
d) uznają edukację za fundamentalną część przekazywania każdej konkretnej kultury, a stąd umożliwiają wszystkim zbiorowościom kulturowym, a zwłaszcza rodzinie, pełną swobodę w zakresie edukacji, jednak tak, by spełniała ona minimalne standardy, jakie mogą być zasadnie ustanowione lub zatwierdzone przez państwo.
Zasada 6: Wolność myśli, sumienia i wyznania
"Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. Prawo to obejmuje wolność (…) uzewnętrzniania indywidualnie czy wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań przez uprawianie kultu, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie."(Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Art. 18, 1).
Państwa:
a) nie ingerują w wolność myśli, sumienia i wyznania, indywidualnie lub w grupach, w szczególności w rodzinach, w ramach edukacji, z wyjątkiem przypadków, gdy jest to określone przez sprawiedliwe prawo i ustanowione jako niezbędne ponad wszelką wątpliwość po należytym procesie sądowym w celu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, zdrowia lub moralności, lub też podstawowych praw i wolności innych osób;
b) chronią i respektują prawa rodziców do:
I. organizowania życia w ramach rodziny zgodnie ze ich religią lub światopoglądem przy pełnej ochronie prawa do prywatności;
II. swobodnego wybierania rodzaju edukacji, jaki zostanie udostępniony ich dzieciom, co oznacza wybór między różnymi podejściami edukacyjnymi, włącznie z edukacją domową;
III. prowadzenia takiej edukacji religijnej i moralnej, co do której wierzą, że dziecko powinno w niej wychowywane;
c) nie nakładają niewłaściwych obciążeń na dzieci i rodziców, czy to bezpośrednio, czy pośrednio, w wyniku korzystania przez nich ze swobody wyboru rodzaju edukacji, włącznie z wyborem edukacji domowej.
Zasada 7: Prawa kulturowe
„Każdy, sam lub we wspólnocie z innymi, ma prawo do (…) poszanowania własnej kultury" (Deklaracja Fryburska, Art. 3b).
Państwa:
a) nie utrudniają przekazywania dziedzictwa kulturowego zarówno obecnym, jak i przyszłym pokoleniom;
b) nie angażują się w przymusową asymilację osób ani grup do wspólnoty kulturowej poprzez
obowiązkowe uczęszczanie do szkoły, ani poprzez stosowanie innych obligatoryjnych rozwiązań państwowych;
c) respektują i chronią wolność wyboru stylu życia i trybu edukacji, które związane są z promowaniem własnych wartości kulturalnych;
d) uznają, że edukacja przyczynia się do swobodnego i pełnego rozwoju osobistej tożsamości kulturowej;
e) szanują rodziców dziecka oraz tożsamość kulturową tych rodziców i całej rodziny;
f) uznają, że zarówno religia, jak i preferowane podejścia edukacyjne mogą stanowić zasadniczy element tożsamości kulturowej;
g) uznają rodzinę za najbardziej podstawową wspólnotę kulturową, której rodzicom stawiają fundamentalne zadanie kierowania rozwojem tożsamości kulturowej ich potomstwa.
Zasada 8: Prawa rodzicielskie
Prawa rodzicielskie są prawami podstawowymi, wynikającymi z samego faktu bycia rodzicem. "Rodzice mają pierwszeństwo w wyborze rodzaju edukacji, która będzie udostępniana ich dzieciom" (PDPC, Art. 26.3). Państwo winno respektować i chronić podstawowe prawa rodziców i ich prymat, uznając je za niezbędny warunek wstępny dobra wspólnego i właściwego rozwoju jednostek i społeczeństwa.
Państwa:
a) uznają, że swoboda korzystania z praw rodzicielskich jest konieczna, aby chronić autentyczne prawa i interesy dziecka, a także aby zachować różnorodność edukacyjną potrzebną w wolnym i pluralistycznym społeczeństwie;
b) szanują, chronią i promują prawo rodziców do "wyboru rodzaju edukacji, która będzie udostępniana ich dzieciom", w tym edukacji domowej (art. 26.3 UDHR, Protokół Dodatkowy do Amerykańskiej Konwencji Praw człowieka 13.4, Afrykańska Karta Praw i Dobrobytu Dziecka);
c) respektują prawo rodzica do zapewnienia dziecku "w sposób odpowiadający rozwojowi jego zdolności, możliwości ukierunkowania go i udzielenia mu rad przy korzystaniu przez nie z praw przyznanych mu w niniejszej konwencji. (Konwencja o Prawach Dziecka, Art. 5);
d) respektują wolność rodziców i opiekunów prawnych, do zapewnienia religijnego i moralnego wychowania ich dzieci zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi, filozoficznymi lub pedagogicznymi (ICCPR 18.4, Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Protokół 1, Art. 2);
e) respektują wolność rodziców i opiekunów wyboru szkół innych, niż ustanowione przez władze publiczne (ICESCR 13.3), w tym ich prawo do swobodnego ustanawiania i zarządzania własnymi szkołami lub innymi placówkami edukacyjnymi, bez bycia narażonymi na nieuprawnione ograniczenia lub obciążenia;
f) uznają "że wychowanie dziecka będzie ukierunkowane na: (…) rozwijanie w dziecku szacunku dla jego rodziców, jego tożsamości kulturowej, języka i wartości, dla wartości narodowych kraju, w którym mieszka dziecko, kraju, z którego dziecko pochodzi, jak i dla innych kultur" (Konwencja o Prawach Dziecka, Art.29, Deklaracja ONZ o Prawach Ludności Rdzennej 13, 14);
g) uznają, że rodzice są głównymi wychowawcami swoich dzieci, a edukacja domowa jest uzasadnionym rozwiązaniem w ich edukowaniu;
h) szanują i zabezpieczają pierwszeństwo oraz prymarność praw i obowiązków rodziców, a także opiekunów prawnych dziecka, poprzez udzielanie im pomocy w edukacji wyłącznie na ich wniosek.
Zasada 9: Prawo do edukacji
"Każdy ma prawo do nauki" (PDPC, Art. 26, 1). Poszanowanie wolności w zakresie edukacji wymaga, aby państwo nie preferowało żadnej szczególnej metody ani podejścia edukacyjnego, w tym także obowiązkowego uczęszczania do placówki kierowanej przez rząd.
Państwa:
a) czynią rozróżnienie między obowiązkową edukacją a obowiązkową nauką w szkole;
b) nie wymagają ani nie preferują obowiązkowego uczęszczania do jakiejkolwiek szkoły, w przypadku, gdy obowiązkowa edukacja jest zgodnie z prawem nałożona przez prawo krajowe;
c) uznają, że "w edukacji podstawowej sednem musi być faktyczne zdobywanie wiedzy i jego efekty, a nie wyłącznie zapisy do szkół, stałe uczestnictwo w systemowych programach i wypełnianie wymagań certyfikacyjnych" (Światowa Deklaracja w sprawie Edukacji dla Wszystkich, Art. 4);
d) zapewniają, że przy korzystaniu z wolności edukacyjnej rodziny, rodzice i dzieci nie będą ponosić żadnych dodatkowych obciążeń lub ograniczeń, innych niż spełnienie takich minimalnych standardów edukacyjnych, jakie mogą być zasadnie ustanowione lub zatwierdzone przez państwo;
e) uznają, że edukacja w istocie swojej przekazuje normy i wartości, a przez to szanują wyłączny autorytet rodziców w decydowaniu o rodzaju edukacji, która będzie udostępniana ich dzieciom;
f) gwarantują jak najszerszą ochronę "dla rodziny, która jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa, w szczególności dla jej ustanowienia i gdy jest odpowiedzialna za opiekę i edukację dzieci pozostających na jej utrzymaniu" (Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Art.10);
g) uznają rodzinę za pierwszą i najbardziej podstawową instytucję edukacyjną.
Zasada 10: Prawo do edukacji domowej
Prawo do edukacji domowej jest podstawowym prawem rodzin, dzieci i rodziców, bezpośrednio wywiedzionym ze wszystkich wyżej wymienionych praw i przez nie implikowanym, a w szczególności praw wolności myśli, sumienia i wyznania, praw kulturalnych i praw rodzicielskich. Dlatego też obowiązek państw co do poszanowania i zagwarantowania tego prawa jest niezbędną częścią ich obowiązków
zgodnie z powszechnymi standardami praw człowieka.
Państwa:
a) formalnie uznają w swoim ustawodawstwie wewnętrznym prawo wszystkich rodziców do swobodnego wyboru edukacji domowej dla swoich dzieci;
b) szanują i chronią wolność rodziców w wyborze odpowiedniego podejścia pedagogicznego w edukacji domowej;
c) nie ingerują w edukację domową, z wyjątkiem przypadków poważnego naruszenia praw dziecka, które wyrządziły mu znaczną szkodę i które zostały należycie dowiedzione w rzetelnym procesie sądowym;
d) zapobiegają wszelkiej dyskryminacji w zakresie dostępu do szkolnictwa wyższego i zatrudnienia ze względu na wybór określonego rodzaju edukacji, w tym wybór edukacji domowej;
e) chronią wolność angażowania się w edukację domową w dowolnym momencie, bez nieuprawnionego obciążania dziecka lub rodziców edukacji domowej.
tłumaczenie: prof. Marek Budajczak
Zasady z Rio to deklaracja podpisana w marcu 2016 roku w Rio de Janeiro przez liderów edukacji domowej z wszystkich kontynentów. Wśród sygnatariuszy tego dokumentu jest także znany innowator edukacyjny z Uniwersytetu w Sheffield (UK), prof. Sugata Mitra.
Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave